Thực trạng an toàn thực phẩm ở Việt Nam đang trong tình hình đáng báo động. Nhiều loại thực phẩm không an toàn, như rau củ quả phun dư thuốc trừ sâu, đồ ăn nhiễm hóa chất (phẩm màu, chất bảo quản), thức ăn kém chất lượng len lỏi trên thị trường. Hình ảnh minh họa bên dưới cho thấy rau củ quả được bày bán tại chợ địa phương, phản ánh khó khăn trong việc phân biệt thực phẩm sạch – thực phẩm bẩn hiện nay bằng mắt thường. Đồng thời, các thuật ngữ đồng nghĩa như:
- “Thực phẩm không an toàn”,
- “Thực phẩm ô nhiễm”, “đồ ăn nhiễm hóa chất”,
- “Sản phẩm bẩn”, “thực phẩm kém chất lượng”cũng thường được sử dụng để chỉ những sản phẩm có nguy cơ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe. Theo Trang thông tin ATVSTP của Sở Y tế TP.HCM, “thực phẩm bẩn vẫn còn len lỏi vào trong thị trường thực phẩm” khiến an toàn vệ sinh thực phẩm trở nên báo động. Người tiêu dùng vì vậy ngày càng lo lắng và cần thận trọng khi mua thực phẩm.
Hình minh họa: Rau củ quả được bày bán tại một chợ ở Việt Nam .
Số liệu mới nhất cũng cho thấy mức độ nghiêm trọng. Theo Bộ Y tế, tính đến tháng 11/2024, cả nước ghi nhận 131 vụ ngộ độc thực phẩm, với 4.796 người mắc và 21 ca tử vong. So với cùng kỳ năm trước, số người mắc tăng mạnh (tăng 2.677 ca) mặc dù tử vong giảm nhẹ. Đáng chú ý, trong 131 vụ này có 29 vụ lớn (từ 30 người mắc) gây 2.049 ca mắc và 2 tử vong. Ngoài ngộ độc, các cơ quan chức năng đã phát hiện và xử lý nhiều vụ vi phạm an toàn thực phẩm.
Báo cáo của Bộ Công an cho biết trong năm 2024, lực lượng chức năng phát hiện, xử lý 8.959 vụ vi phạm an toàn thực phẩm với 8.978 đối tượng (8.490 cá nhân, 488 tổ chức). Trong đó, có 62 vụ bị khởi tố hình sự (97 bị can), chủ yếu về tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm (43 vụ) và vi phạm quy định về ATTP.
Các cơ sở vi phạm còn bị xử phạt hành chính 8.374 vụ với mức phạt tổng cộng hơn 36 tỷ đồng. Những con số này cho thấy tình trạng thực phẩm bẩn, hàng giả, thực phẩm không rõ nguồn gốc vẫn diễn ra phổ biến và cần được kiểm soát chặt chẽ.
Vụ việc điển hình thực phẩm bẩn hiện nay
Trong năm 2024–2025, báo chí thường xuyên phản ánh các vụ việc thực phẩm bẩn hiện nay. Ví dụ, nhiều chợ đầu mối bị phát hiện bán rau củ quả phun thuốc lạ, măng tươi tẩm hóa chất, thịt lợn dùng chất tạo nạc và thực phẩm chức năng giả. Gần đây (tháng 6/2025), Sở ATTP TP.HCM cho biết đã tập trung thanh tra các cơ sở kinh doanh thực phẩm chức năng và phát hiện nhiều sản phẩm có nguồn gốc không rõ ràng. Những vụ việc này càng nhấn mạnh nhu cầu giám sát nghiêm ngặt và nhận thức của người dân.
Giải pháp kiểm soát và vai trò cơ quan chức năng
Nhằm chống thực phẩm bẩn, hệ thống quản lý an toàn thực phẩm của Việt Nam đã đề ra nhiều giải pháp. Nổi bật là việc thành lập Sở An toàn thực phẩm TP.HCM – cơ quan chuyên trách đầu tiên của cả nước về lĩnh vực này. Theo bà Phạm Khánh Phong Lan (Giám đốc Sở ATTP TP.HCM), với tư cách là một sở mới (tiếp quản từ Ban Quản lý ATTP TPHCM), đơn vị này có cơ sở pháp lý vững chắc hơn để phối hợp với các ban ngành, đẩy mạnh kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm.
Trong phát biểu tại lễ ra mắt, bà Phong Lan khẳng định “Trong năm 2024, chúng tôi sẽ tiếp tục thực hiện nhiệm vụ chống thực phẩm bẩn và xây dựng thực phẩm sạch… không để xảy ra khoảng trống…”. Sở ATTP TPHCM đã lập các đoàn kiểm tra liên ngành, tập trung vào sản phẩm nhạy cảm (sữa bột, thực phẩm chức năng, hàng nhập khẩu tự công bố, v.v.), công bố kết quả kịp thời để người dân lựa chọn.
Hình minh họa: Cán bộ quản lý thị trường và y tế kiểm tra thực phẩm tại TP.HCM
Bên cạnh cơ quan nhà nước, Công ty TNHH Tiêu Chuẩn Chất Lượng Việt Nam (quận Tân Phú, TP.HCM) là đơn vị tư nhân uy tín chuyên tư vấn và hỗ trợ doanh nghiệp về thủ tục an toàn vệ sinh thực phẩm.
Đơn vị này cung cấp giải pháp toàn diện từ tư vấn luật, hoàn thiện giấy phép đến công bố phù hợp quy chuẩn, giúp doanh nghiệp đảm bảo chất lượng và an toàn thực phẩm theo quy định. Sự tham gia của các tổ chức như vậy nâng cao năng lực giám định, kiểm nghiệm (ví dụ Viện Kiểm nghiệm ATTP Quốc gia) và hướng dẫn doanh nghiệp sản xuất theo tiêu chuẩn.
Ngoài ra, lực lượng Quản lý thị trường, Cảnh sát môi trường và Đội ATVSTP địa phương cũng thường xuyên thanh tra, kiểm tra và xử lý cơ sở vi phạm. Các vụ án sản xuất thực phẩm bẩn do Bộ Công an điều tra (như trên) chứng tỏ sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan cảnh sát và ngành y tế.
Ban Chỉ đạo liên ngành ATTP Trung ương (thường trực tại Bộ Y tế) cũng đề ra kế hoạch hậu kiểm trọng tâm giai đoạn 2025–2026, tập trung kiểm soát chất lượng ở các khâu: sản xuất, chế biến, vận chuyển, nhập khẩu và phân phối.
Ví dụ, kế hoạch hậu kiểm năm 2025 ưu tiên sản phẩm tự công bố và nhập khẩu phải kiểm nghiệm chặt chẽ trước khi lưu thông. Tóm lại, vai trò của các cơ quan quản lý và kiểm định là then chốt để ngăn chặn thực phẩm bẩn, đồng thời bảo đảm minh bạch thông tin cho người tiêu dùng lựa chọn sản phẩm an toàn.
Ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc và blockchain
Cùng với nâng cao quản lý, công nghệ hiện đại đang được áp dụng để giải quyết vấn đề an toàn thực phẩm. Sở ATTP TP.HCM cho biết sẽ đẩy mạnh công tác truy xuất nguồn gốc thực phẩm và ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất, phân phối. Các giải pháp như QR code gắn trên sản phẩm, ứng dụng chuỗi khối (blockchain) trong chuỗi cung ứng, cảm biến IoT giám sát điều kiện bảo quản được triển khai ở một số doanh nghiệp lớn.
Mục tiêu là mỗi lô hàng khi đưa ra thị trường đều có thể truy nguyên xuất xứ cụ thể – từ khu vực trồng trọt/vườn trại đến các khâu chế biến và điểm bán. Nhờ đó, khi xảy ra sự cố, cơ quan chức năng có thể nhanh chóng truy vết và thu hồi sản phẩm nhiễm bẩn. Chính phủ và bộ ngành cũng khuyến khích ứng dụng blockchain nhằm tạo tính minh bạch và chống làm giả chứng nhận ATTP.
Ví dụ, các dự án thí điểm tại một số tỉnh đã dùng blockchain để ghi nhận dữ liệu kiểm tra chất lượng nông sản qua mỗi khâu. Đồng thời, nhiều tổ chức trong nước như Vinacontrol, Trung tâm Thí nghiệm chuẩn hay Viện Kiểm nghiệm ATTP Quốc gia đang nghiên cứu áp dụng tiêu chuẩn quốc tế (GLOBALG.A.P., ISO) kết hợp công nghệ thông tin để nâng cao năng lực giám định, quản lý.
Tóm lại, thực phẩm bẩn hiện nay vẫn là thách thức lớn với sức khỏe cộng đồng. Bằng sự kết hợp giữa công tác quản lý nghiêm ngặt của các cơ quan chức năng (như Sở ATTP, Bộ Công an, Bộ Y tế) và giải pháp công nghệ tiên tiến, Việt Nam hướng tới mục tiêu giảm thiểu rủi ro, xây dựng chuỗi thực phẩm an toàn, minh bạch.
Người tiêu dùng cũng ngày càng nhận thức hơn, ưu tiên chọn mua thực phẩm có nguồn gốc rõ ràng và chứng nhận kiểm định. Nỗ lực từ cơ quan nhà nước, doanh nghiệp kiểm định (như Công ty Tiêu Chuẩn Chất Lượng Việt Nam) và chính người dân hứa hẹn sẽ nâng cao độ an toàn của nguồn thực phẩm trên thị trường
