Hiện nay, trường hợp mất an toàn vệ sinh thực phẩm xuất hiện ngày càng nhiều, trở thành nỗi lo ngại chung của mọi gia đình. An toàn vệ sinh thực phẩm hiểu đơn giản là giữ cho thực phẩm luôn sạch và được kiểm nghiệm nghiêm ngặt trước khi đến tay người tiêu dùng. Nếu thực phẩm không đảm bảo an toàn, hậu quả có thể rất nghiêm trọng.
Thống kê cho thấy mỗi ngày bệnh viện tiếp nhận rất nhiều ca ngộ độc mà nguyên nhân chủ yếu là do thực phẩm bẩn; thậm chí đã có nhiều trường hợp tử vong vì ngộ độc thực phẩm và con số này vẫn đang gia tăng. Bài viết sau đây sẽ phân tích thực trạng các trường hợp mất an toàn vệ sinh thực phẩm, nguyên nhân, hậu quả và đưa ra giải pháp giúp người tiêu dùng bảo vệ bữa ăn sạch cho gia đình.
Thực trạng mất an toàn vệ sinh thực phẩm
Các vụ việc thực phẩm không an toàn vẫn diễn ra đáng báo động. Theo thống kê của Bộ Y tế, trong quý I/2024 cả nước đã xảy ra 16 vụ ngộ độc thực phẩm với 659 người bị ngộ độc và 3 trường hợp tử vong. Đáng chú ý, nhiều vụ ngộ độc tập thể liên tiếp xảy ra gần đây.
Chẳng hạn, giữa tháng 3/2024, hơn 360 người đã bị ngộ độc thực phẩm sau khi ăn tại một quán cơm gà ở Nha Trang. Tại TP.HCM, chỉ trong vòng chưa đầy một tháng đầu năm 2025 đã liên tiếp xảy ra ba vụ nghi ngộ độc thực phẩm tập thể tại các trường học, khiến nhiều học sinh nhập viện vì triệu chứng nôn ói, đau bụng, tiêu chảy. Mới đây nhất (tháng 4/2025), 22 học sinh Trường tiểu học Võ Thị Sáu (quận 7, TP.HCM) nghi bị ngộ độc thực phẩm và Sở An toàn Thực phẩm TP.HCM đã vào cuộc lấy mẫu thức ăn kiểm nghiệm, kiểm tra đơn vị cung cấp suất ăn.
Trước đó, Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) cũng yêu cầu Sở này điều tra làm rõ một vụ nghi ngộ độc thực phẩm xảy ra tại hệ thống Trường Tuệ Đức ở TP.HCM. Những vụ việc trên cho thấy tình hình vệ sinh an toàn thực phẩm vẫn rất nhức nhối, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu ăn uống hàng ngày rất cao ở các đô thị lớn.
Song song với các vụ vi phạm, cũng có những tín hiệu tích cực khi cơ quan chức năng tăng cường kiểm soát. TP.HCM là địa phương đầu tiên cả nước thành lập Sở An toàn Thực phẩm để thống nhất quản lý vấn đề này. Trong 6 tháng đầu năm 2024, Sở An toàn Thực phẩm TP.HCM đã kiểm tra 4.473 cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm, dịch vụ ăn uống và chưa phát hiện trường hợp vi phạm nào.
Điều này cho thấy ý thức chấp hành quy định vệ sinh thực phẩm của nhiều cơ sở đã được nâng cao. Tuy nhiên, với lượng thực phẩm tiêu thụ hằng ngày ở TP.HCM lớn hơn nhiều nơi khác, nguy cơ mất an toàn thực phẩm cũng cao hơn trung bình. Do vậy, công tác kiểm tra, hậu kiểm vẫn luôn cần được duy trì thường xuyên, nhất là trong “Tháng hành động vì an toàn thực phẩm” hàng năm.
Thực tế, bên cạnh những cửa hàng tuân thủ tốt, vẫn còn không ít quán xá vỉa hè, cơ sở nhỏ lẻ chế biến thực phẩm trong điều kiện mất vệ sinh, tiềm ẩn nguy cơ xảy ra trường hợp mất an toàn vệ sinh thực phẩm bất cứ lúc nào.
Nguyên nhân các trường hợp mất an toàn vệ sinh thực phẩm
Có nhiều nguyên nhân gây mất an toàn vệ sinh thực phẩm trong chuỗi từ sản xuất đến tiêu dùng. Trên chuyên trang atvstp.org.vn (An Toàn Vệ Sinh Thực Phẩm), các chuyên gia cho biết thực phẩm bẩn có thể xuất phát từ cả yếu tố chủ quan lẫn khách quan. Cụ thể, những nguyên nhân phổ biến bao gồm:
- Nguyên liệu nhiễm hóa chất độc hại: Việc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật trên rau củ, chất tăng trọng và kháng sinh trong chăn nuôi gia súc, gia cầm dẫn đến tồn dư hóa chất trong thực phẩm. Thực phẩm cũng có thể bị ô nhiễm từ môi trường nuôi trồng (đất, nước, không khí bị nhiễm bẩn), khiến rau quả, thịt cá chứa độc tố hoặc kim loại nặng vượt mức cho phép.
- Thực phẩm nhiễm vi sinh vật gây bệnh: Quá trình giết mổ, chế biến không đảm bảo vệ sinh có thể làm thực phẩm nhiễm vi khuẩn, virus hay ký sinh trùng. Chẳng hạn, thịt, hải sản bảo quản không đúng cách dễ bị vi khuẩn như Salmonella, E.coli, tụ cầu vàng (Staphylococcus) xâm nhập và sinh sôi, gây ngộ độc cho người ăn. Thức ăn để ở nhiệt độ phòng quá lâu, đặc biệt trong thời tiết nóng, cũng tạo điều kiện cho vi khuẩn sinh độc tố.
- Quy trình chế biến, bảo quản kém vệ sinh: Thức ăn đường phố hoặc bếp ăn tập thể không tuân thủ quy định vệ sinh (nhân viên không đeo găng tay, dụng cụ bẩn, khu vực nấu nướng không sạch sẽ) sẽ làm ô nhiễm thực phẩm. Việc dùng chung dụng cụ cho đồ sống và chín, không che đậy thực phẩm, bảo quản ở nhiệt độ không phù hợp… đều có thể dẫn đến mất vệ sinh thực phẩm.
- Độc tố tự nhiên trong thực phẩm: Một số trường hợp mất an toàn vệ sinh thực phẩm do chính độc tố có sẵn trong nguyên liệu. Ví dụ, cá nóc chứa chất độc thần kinh tetrodotoxin, nấm dại có độc tố nguy hiểm, hay vi khuẩn Clostridium botulinum sinh độc tố trong thực phẩm đóng kín. Nếu người dân thiếu hiểu biết và sử dụng những thực phẩm này, nguy cơ ngộ độc rất cao.
- Ý thức người sản xuất, kinh doanh và người tiêu dùng: Lòng tham lợi nhuận khiến một số cơ sở cố tình kinh doanh thực phẩm bẩn, không rõ nguồn gốc. Mặt khác, một bộ phận người tiêu dùng còn chủ quan, ham rẻ hoặc chưa biết cách phân biệt thực phẩm sạch – bẩn. Sự lỏng lẻo trong quản lý và thói quen tiêu dùng dễ dãi vô tình tiếp tay cho thực phẩm không an toàn lưu thông trên thị trường.
Hậu quả khi thực phẩm không đảm bảo an toàn
Những trường hợp mất an toàn vệ sinh thực phẩm để lại hậu quả nặng nề cho sức khỏe cộng đồng. Trước mắt, ngộ độc thực phẩm cấp tính gây ra các triệu chứng như đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy, sốt… Người bị ngộ độc nặng có thể rối loạn điện giải, ảnh hưởng đến hô hấp, tuần hoàn và hệ thần kinh. Nhiều trường hợp phải nhập viện cấp cứu, nếu không được xử trí kịp thời có thể dẫn đến suy đa tạng và tử vong.
Về lâu dài, sử dụng thực phẩm nhiễm hóa chất độc hại có thể gây tổn thương gan thận, tích lũy chất độc trong cơ thể và làm tăng nguy cơ ung thư. Không chỉ sức khỏe bị đe dọa, thực phẩm không an toàn còn khiến người tiêu dùng hoang mang, mất niềm tin vào thị trường. Các vụ ngộ độc liên tiếp cũng gây thiệt hại kinh tế cho gia đình người bệnh và uy tín của đơn vị kinh doanh liên quan.
Giải pháp phòng tránh các trường hợp mất an toàn vệ sinh thực phẩm
Để phòng ngừa trường hợp mất an toàn vệ sinh thực phẩm, cần có sự chung tay của cả cơ quan quản lý, đơn vị sản xuất kinh doanh lẫn người tiêu dùng. Về phía nhà nước, các quy định pháp luật về an toàn thực phẩm cần được thực thi nghiêm ngặt. Tại TP.HCM, Sở An toàn Thực phẩm đã được thành lập và hoạt động chuyên trách từ năm 2024 nhằm siết chặt công tác quản lý thực phẩm bẩn.
Năm 2025, Sở ATTP TP.HCM triển khai kế hoạch tăng cường giám sát an toàn thực phẩm tại các bếp ăn tập thể (trường học, khu công nghiệp), cơ sở kinh doanh thức ăn đường phố; đồng thời phòng ngừa ngộ độc do độc tố tự nhiên từ nấm độc, cá nóc, rượu methanol… Mục tiêu của thành phố là giảm tỷ lệ ngộ độc thực phẩm cấp tính xuống dưới 7 người/100.000 dân. Bên cạnh cơ quan nhà nước, nhiều doanh nghiệp cũng chủ động tuân thủ tiêu chuẩn chất lượng nhằm đảm bảo thực phẩm an toàn.
Chẳng hạn, Công ty TNHH Tiêu Chuẩn Chất Lượng Việt Nam (thành lập năm 2008) là đơn vị tư vấn uy tín trong lĩnh vực ATTP, chuyên hỗ trợ doanh nghiệp hoàn thiện thủ tục pháp lý, công bố chất lượng sản phẩm phù hợp quy định cơ quan quản lý. Theo đó, ngày càng có nhiều cơ sở sản xuất ý thức được tầm quan trọng của việc đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, sử dụng nguyên liệu có nguồn gốc rõ ràng và tuân thủ quy trình chế biến an toàn.
Về phía người tiêu dùng, mỗi gia đình cần trang bị kiến thức và thói quen tốt để tự bảo vệ mình khỏi thực phẩm không an toàn. Dưới đây là một số biện pháp hữu ích mọi người nên áp dụng:
- Ăn chín, uống sôi: Luôn nấu chín kỹ thực phẩm và dùng nước đã đun sôi. Thức ăn thừa cần đun nóng lại trước khi ăn. Điều này giúp tiêu diệt vi khuẩn, ký sinh trùng có hại trong thực phẩm.
- Chọn thực phẩm có nguồn gốc rõ ràng: Ưu tiên mua thực phẩm tươi, sạch tại nơi uy tín. Kiểm tra nhãn mác, hạn sử dụng khi mua đồ đóng gói. Tuyệt đối không sử dụng thực phẩm có dấu hiệu ôi thiu, nấm mốc hoặc không rõ xuất xứ.
- Bảo quản và chế biến hợp vệ sinh: Bảo quản thực phẩm sống và chín tách biệt. Sử dụng tủ lạnh ở nhiệt độ phù hợp, không để thực phẩm chín ở ngoài quá 2 giờ. Khi chế biến, dùng riêng dụng cụ (dao, thớt, tô đĩa) cho đồ sống và đồ chín để tránh nhiễm chéo vi khuẩn.
- Hạn chế dùng bao bì độc hại: Tránh lưu trữ thực phẩm lâu trong túi nilon, hộp xốp hoặc hộp nhựa dùng một lần vì các vật liệu này có thể thôi nhiễm chất độc. Thay vào đó, hãy dùng hộp thủy tinh hoặc nhựa an toàn chuyên đựng thực phẩm.
- Nâng cao ý thức và kiến thức: Mỗi người nội trợ nên cập nhật thông tin từ các nguồn chính thống (như Sở Y tế, Sở An toàn thực phẩm địa phương) về các cảnh báo thực phẩm bẩn. Tập thói quen kiểm tra chất lượng thực phẩm trước khi nấu (nhìn, ngửi để phát hiện dấu hiệu bất thường). Đồng thời, hãy tố giác đến cơ quan chức năng nếu phát hiện cơ sở kinh doanh thực phẩm bẩn, góp phần loại bỏ nguồn nguy hại khỏi cộng đồng.
Trường hợp mất an toàn vệ sinh thực phẩm sẽ được hạn chế tối đa nếu chúng ta thực hiện tốt những biện pháp trên. Đảm bảo an toàn cho bữa ăn hàng ngày không chỉ bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình, mà còn góp phần xây dựng một thị trường thực phẩm sạch, lành mạnh cho toàn xã hội. Mỗi người tiêu dùng thông thái hãy lên tiếng và nói “không” với thực phẩm bẩn, chỉ lựa chọn những sản phẩm an toàn, có nguồn gốc rõ ràng – đó chính là chìa khóa để đẩy lùi vấn nạn mất vệ sinh an toàn thực phẩm hiện nay.
